‘Door uitspraken Leerdam begeleiding in stroomversnelling.’

De taboedoorbrekende uitspraken van Jutta Leerdam over menstruatie en gewicht leverden haar een stortvloed aan reacties op. Hoe wordt hier vanuit de KNSB Talent Teams mee omgegaan en hebben de woorden van de kersverse Europees sprintkampioene nog iets extra’s teweeggebracht?

Hoofdcoach Talentontwikkeling bij de KNSB, Jetske Wiersma hoorde de uitspraken over menstruatie van Leerdam en zag het als een mooie bevestiging. “Dit was heel toevallig. Het is precies het thema waar we bij één van de KNSB Talent Teams mee begonnen zijn om te monitoren. Er was een rijdster die bij haar coach had aangegeven dat het ongesteld zijn invloed had op haar prestaties en vroeg of het nader bekeken kon worden. Embedded sportwetenschapper bij de KNSB Berber Bergsma, voorheen drie jaar actief voor Shorttrack TeamNL, is dit samen met de coach gaan inrichten in het evaluatieprogramma (SmartaBase) dat de sporters dagelijks invullen.”

Door de jaren heen zijn dit soort thema’s meer bespreekbaar geworden. “Ik heb het idee dat het steeds laagdrempeliger wordt. De tijd verandert ook, waardoor we de manier van het opleiden en begeleiden van onze coaches aangepast hebben. Het hele mentale stuk was tien jaar geleden nog veel minder bespreekbaar, terwijl we daar nu structureel veel aandacht aan besteden. Hier zie ik zeker verandering in.”

Volgens Wiersma kunnen de uitspraken van Leerdam ervoor zorgen dat de begeleiding in een stroomversnelling komt. “Het helpt enorm om mensen te overtuigen er iets mee te doen en er aandacht voor te hebben. Wat Jutta de laatste tijd voor de camera zegt, heeft veel invloed op de jonge meiden. Ook met betrekking tot gewicht. Een thema waar we al jaren van weten dat het een dun lijntje kan zijn tussen genoeg en gezond eten om te kunnen trainen en presteren, en de mythe dat je slank en afgetraind moet zijn. Een balans hierin vinden is uitdagend, waardoor we helaas ook voorbeelden kunnen noemen die tot eetproblematiek hebben geleid. Wanneer iemand als Jutta rake dingen hierover zegt, brengt dit in die koppies wel wat teweeg.”

Bij de talententeams wordt er zo weinig mogelijk gefocust op gewicht. Wiersma: “We richten ons vooral op de vraag: heb je voldoende energie? Hoe voel je je tijdens de trainingen en daarna? We vinden de subjectieve ervaring van hun training heel belangrijk. We werken wel met logboekjes, waar de atleet kan invullen wat hij of zij gegeten heeft en of dit goed werkte of niet. Op gewicht of vetpercentage wordt niet gestuurd, want naar ons idee ligt de focus dan niet meer op de goede plek en zeker niet in deze leeftijdscategorie. Hoe zit je in je vel en blijf je jezelf ontwikkelen? Daar gaat het om en dat is de graadmeter.”

Berber Bergsma heeft een achtergrond in wielrennen en triatlon. Op het moment dat ze drie jaar geleden bij het shorttrack binnenkwam viel er bij haar meteen iets op. “Ik heb me vanaf het begin beziggehouden met de dagelijkse monitoring van atleten, waarbij ze iedere ochtend moeten invullen hoe ze zich voelen, hoe ze geslapen hebben, etc. Eén van de dingen waar ik me over verbaasde, was dat er bij de vrouwen niets over menstruatie werd bijgehouden. Leontien van Moorsel is één van de voorbeelden uit mijn sport die hier juist heel open over is geweest. Zij heeft een werelduurrecord gefietst terwijl ze ongesteld was, omdat dit haar beste periode was.”

Bergsma was in dubio toen ze aantrad bij de NTS. “Ik vroeg me af: “Ga ik er direct wat van zeggen? Het bleek toch wel een beetje een taboe te zijn. De dagelijkse begeleidingsstaf bestond volledig uit mannen, dus dan is het wellicht ook logisch dat dit nog niet geopperd was. Op een gegeven moment begonnen we bij Shorttrack TeamNL met OURA-ringen. Zo werd ’s nachts de slaap gemonitord met hartslag en temperatuur etc., waarbij je bij de meiden een heel mooie maandelijkse schommeling zag. Dit kwam dan overeen met wat ze aangaven hoe fit ze zich voelden. Af en toe werd het besproken, maar in de dagelijkse training werd er niet op gestuurd of specifiek iets mee gedaan. Als je weet dat je in een bepaalde fase van je cyclus bijvoorbeeld krachtiger of explosiever bent, kun je daar gebruik van maken door juist dan snelheidstrainingen in te lassen.”

Sinds dit seizoen is Bergsma betrokken bij de KNSB Talent Teams. Ze wilde het thema menstruatie graag monitoren en kijken of er überhaupt iets mee gedaan kon worden. “Er was een atlete die aangaf dat wanneer zij een wedstrijd moest rijden, terwijl ze ongesteld was, ze zich heel wiebelig en niet lekker voelde. In samenspraak met de sportarts hebben we de monitoring in gang gezet. De coach gaf aan: ‘Ik vind het prima om dit vast te leggen, maar dan wil ik wel een duidelijke vraag hebben, waarom we dit doen en wat de intentie is. En zodat er mensen mee bezig kunnen die daar verstand van hebben.’ Hijzelf had geen idee wat hij ermee moest doen.”

Wat meespeelt is dat grensoverschrijdend gedrag momenteel een hot item is. Bergsma: “Als het gaat om meiden van 16 of 17 jaar die een mannelijke coach hebben van 35 of 45 jaar en het over dit soort onderwerpen gaat, kan ik me heel goed voorstellen dat die coach dan denkt: Als ik me er niet aan hoef te branden, dan doe ik dat liever niet. Doordat Jutta het voor de camera heeft gezegd, is het voor hen meer legitiem geworden om het erover te kunnen hebben en er iets mee te doen. Daarnaast heb ik in samenspraak met de sportarts en voedingsdeskundige afspraken gemaakt, zodat het niet bij de coach hoeft te liggen.”

“Per atleet zijn de resultaten heel verschillend, waardoor maatwerk geboden is”, aldus Bergsma. “Waar Jutta licht in haar hoofd werd door het vele bloedverlies, kon Leontien van Moorsel juist de hele wereld aan. Met een aantal specialisten brengen we de gegevens in kaart van de meiden die dat willen. De resultaten en patronen die ik zie, bespreek ik met henzelf en daarna – mits zij daar interesse in hebben – met de coach. Volgend seizoen gaan we met de sportarts kijken of we hier iets mee kunnen en willen. Stel een atlete weet dat ze zich wankel voelt, dan kan een fietstraining verkozen worden boven een ijstraining bijvoorbeeld, aangezien je daar minder coördinatie voor nodig hebt.”

“De ervaringen vanuit shorttrack neem ik ook mee in de analyses bij de talententeams van de langebaan. Hier ben ik pas een paar weken actief. Daar liggen ook zeker kansen. Ik kan me voorstellen, mede door de uitspraken van Jutta, dat de langebaancoaches positief zullen zijn. Voor mij is het één druk op de knop, dus de meiden die in een KNSB Talent Team zitten en dit zouden willen, kunnen meedoen.”